Биыл ТМД мемлекеттері Жеңістің 72 жылдығын атап өтуде. Фашистік Германияны жеңу Кеңес Одағына оңай түскен жоқ. 27 млн-нан астам азамат соғыста қаза болды. Кейбір деректер бойынша оның 603 мыңы қазақстандық болған екен. Ал Ұлы Отан соғысына Қазақстаннан 1,8 млн азамат аттанған. Олар елдің жарқын болашағы үшін аянбай күресті. 96 638 қазақстандық жауынгер Кеңес Одағының орден, медалімен марапатталды. Сонымен қатар 1941-1945 жылдары Қазақстан негізгі әскери-өнеркәсіп базасына айналды. Baq.kz тілшісі сұрапыл соғыс жылдары елімізге қандай өнеркәсіп орындары көшірілгендігін еске алып көрді.
Кеңес Одағы мен Фашистік Германия арасында соғыс өртінің тұтануына байланысты ел экономикасы соғыс жағдайына бейімделді. Экономика әскери бағытқа көшірілді. Бейбіт мақсаттарға жұмсалатын қаржы барынша қысқартылды.
Қазақстандағы кәсіпорындардың басым бөлігі қорғаныс өнімдерін шығара бастады. Өскемен қорғасын — мырыш комбинаты, Қарағанды көмір шахталары сияқты соғысқа қажетті өнімдер шығаратын өнеркәсіп құрылыстарын салды.
Сондай-ақ, соғыс жүріп жатқан өңірлерден әрі майданға жақын аймақтардан 220 зауыт пен фабрика, кәсіпорын елімізге көшірілді.
Өнеркәсіптерді Қазақстанға көшіру екі рет жүргізілді. Бірінші – 1941 жылдың аяғы мен 1942 жылдың басы, ал екінші рет 1942 жылдың күзінде. Ол жылы өнеркәсіп орындары негізінен Украина, Беларусь жерлерінен, Мәскеу, Ленинград облыстарынан көшірілген болатын.
Нақтырақ айтсақ, Украинадан Қазақстанға Харьков электротехника, Подольск механика, Запорожье ферроқорытпа, Днепропетровск вагон жасау зауыты және т.б. маңызды кәсіпорындар көшірілді. Жалпы Украинадан Қазақстанға 70 өнеркәсіп орны мен жабдығы әкелінді.
Қазақ жеріне көшірілген өнеркәсіптер мен фабрикалар, кәсіпорындар Алматы, Қарағанды, Шымкент, Петропавл, Семей, Ақтөбе, Орал қалаларында орналастырылды.
Атап өтерлік бір жайт, Қазақстанға әкелінген кәсіпорындар өте қиын жағдайда жұмыс істеді.
Өнеркәсіп орындарымен бірге елімізге майдан өңірінен көптеген маман да көшірілді. Нақтырақ айтсақ, тек қана Украинаның Донбасс қаласынан 3200-ге жуық шахтер, 2000-дай құрылысшы келді. Майдан өңірлерінен келген инженер-техниктер саны 700-дей болды.
Нәтижесінде Қазақстан КСРО-ның негізгі әскери-өнеркәсіп базасына айналды. Оған мына сандар дәлел, 1942 жылы Одақта өндірілген қорғасынның 85%-ын, көмірдің 18%-ын, молибденнің 60%-ын, октанды мұнайдың 1 млн тоннаға жуығын берді. Сондай-ақ, «Ұлы отан соғысында жауға қарсы атылған 10 оқтың 9-ы Қазақстанда жасалды» делінетін сөзді бұл сандар дәлелдей түседі.
1942 жылы 24 тамызда Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің «Қарағанды көмір алабында көмір өндіруді арттыру жөніндегі шұғыл шаралар туралы» қаулысы шықты. Нәтижесінде облыстың және ауданның жұмысшылары Қарағанды шахталарын қамқорлыққа алу жөнінде патриоттық қозғалыс басталды. Шахтерлерді азық-түлікпен қамтамасыз етіліп, шахталарда тұрақты жұмыс істеу үшін адамдар жіберілді.
Мұнайлы аудандарға көмек көрсетілді. Атырау мұнай өңдеу зауытын, Каспий-Орск мұнай құбырын салу үшін қуатты құрылыс ұжымы ұйымдастырылды.
Соғыс жылдыры Мақат — Қосшағыл темір жолы, Петровский машина жасау зауыты, Пешной аралы — Шарин құбыр жолы, Атырауда мұнай өңдеу зауыты, теңіз порты салынды.
Алайда соғыс кезеңінде ауыл шаруашылығы өте қиын жағдайды бастан кешірді. Соған қарамастан шаруалар өз жұмыстарын адал орындады.
Шаруалардың саны 1939 жылмен салыстырғанда 1942 жылы 600 мыңға кеміді. Колхоз өндірісінде әйелдер еңбегінің үлесі артып, ол 1942 жылы 75% -ға жетті. 76 мың механизаторлардың 55 мыңнан астамы әйелдер болды.
Соғыстың алғашқы күндерінен бастап-ақ Қазақстан майдан мен тылды қару-жарақпен, оқ-дәрімен, азық-түлікпен қамтамасыз етуші негізгі аймаққа айналды. Сондықтан Қазақстан Ұлы Отан соғысының негізгі өнім жіберуші елдің қатарында болды десек қателеспейміз. Соғыс жылдарында тылда еңбек еткен жұмысшылардың ерлігі аңызға айналды. Олар Ы. Жақаев, Ш. Берсиев, Б. Самжүрекова, Ким Ман Сам, В. П. Кривич, И. Я. Кудлай болатын.
Жалпы әскери өндіріс пен «Еңбек майданына» 670 мыңдай адам тартылды. Сұрапыл соғыс кезінде әскер қатарына 1,8 млн қазақстандық тартылып, еліміздегі әрбір бесінші адам майданға аттанды. Сол уақытта қазақ жерінде 6,2 млн халық тұрған.
Айта кетерлік бір жайт, кеңес әскерінің негізгі азық-түлігі мен киім-кешегі, қару-жарақ, оқ-дәрісін қамтамасыз еткен тыл еңбеккерлері еді.
Соғыс кезінде майдан шебі Қазақстан шекарасына жақындағанмен, қазақ жерінде соғыс болған жоқ. Дегенмен, Қазақ елі соғыс зардабын Украина, Беларусь, Ресей, Балтық елдері жағалауы республикаларынан кем тартқан жоқ.
Дереккөз: Baq.kz.