Мемлекет органдардың негізгі міндеттердің бірі жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау.
Осы мәселе бойынша сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың мақсаты сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін жағдайлар мен себептерді анықтау және олардың салдарларын жою.
Сонымен қатар өтініштерді қарау барысында тексеруші-мемлекеттік қызметші сыбайлас жемқорлық тәуекелінің пайда болуына жол бермеу керек. Бұл мемлекет қызметшінің міндетті.
Қолданыстағы заңға сәйкес сыбайлас жемқорлық тәуекелі дегеніміз — сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайлардың туындау мүмкіндігі.
Мемлекеттік қызметші арызды тексеру барысында сыбайлас жемқорлық тәуекелін болдырмау үшін жеке және заңды тұлғалардың өтiнiштерiн қарау тәртiбi, мемлекеттік қызметі және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңдардың талаптарын басшылыққа алу немесе аталған заңдардың талаптарымен қайтадан танысу керек. Сонда ғана сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарға жол берілмеуі мүмкін.
Cондай-ақ шағымдарды қарау барысында мемлекеттік қызметшілердің мынадай іс-әрекеттері мемлекеттік қызметке кір келтiретін тәртіптік теріс қылықтар болып танылады:
Басқа мемлекеттік органдардың, ұйымдардың қызметіне құқыққа сыйымсыз араласуы;
Шешімдерді дайындау мен қабылдау кезінде жеке және (немесе) заңды тұлғаларға құқыққа сыйымсыз қолдау көрсетуі;
мемлекеттік функцияларды орындау кезінде алынған ақпаратты, егер мұндай ақпарат ресми таратылуға жатпайтын болса, жеке немесе топтық мүдде үшін пайдалануы;
Қазақстан Республикасының заңнамасында жеке және заңды тұлғалардың ұсынуы көзделмеген ақпаратты олардан талап етуі;
Жеке және заңды тұлғаларға құқықтары мен заңды мүдделерін іске асыруына ашық кедергі жасауы;
Мемлекеттік бақылау және қадағалау функцияларын мемлекеттік орган мәртебесі жоқ ұйымдарға беруі.
Арызға сәйкес іс-шараны жүзеге асыру кезінде мемлекеттік қызметшіде тексеріліп жатқан арызға қатысы жоқ сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық туралы ақпарат болса, ол мұндай құқық бұзушылықты болғызбау және тоқтату үшін жоғары тұрған басшыға, өзі жұмыс істейтін мемлекеттік органның басшылығына, уәкілетті мемлекеттік органдарға жазбаша нысанда дереу хабарлауға тиіс.
Мемлекеттік қызметші өзін басқа адамдардың сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға көндіру жағдайлары туралы да аталған адамдар мен органдарға жазбаша нысанда дереу хабарлауға міндетті.
Мемлекеттік органның басшылығы ақпаратты алған күннен бастап бір ай мерзімде мемлекеттік қызметшінің сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар, өзін осы бұзушылықтарды жасауға көндіру жағдайлары туралы мәлімдеулері бойынша, оның ішінде тексерулер ұйымдастыру және уәкілетті органдарға өтініштерді жолдау арқылы шаралар қабылдайды.
Мемлекеттік органның басшылығы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар, өзін осы бұзушылықтарды жасауға көндіру жағдайлары туралы хабарлаған мемлекеттік қызметшінің құқықтарына, бостандықтары мен заңды мүдделеріне қысым жасайтын қудалаудан қорғау жөніндегі шараларды қабылдауға міндетті.
Қарау барысында өтініште көрсетілген деректерге тексерушінің жақын туыстарының тікелей қатысы боласа онда мүдделер қақтығысы орын алады.
Қолданыстағы заңда «мүдделер қақтығысы — жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың, оларға теңестірілген адамдардың, лауазымды адамдардың жеке мүдделері мен олардың лауазымдық өкілеттіктері арасындағы қайшылық, мұндай жағдайда осы аталған адамдардың жеке мүдделері олардың өздерінің лауазымдық өкілеттіктерін тиісінше орындамауына әкеп соғуы мүмкін» деп айтылған.
Сонымен қатар жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдарға, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестірілген адамдарға, лауазымды адамдарға (бұдан әрі– Лауазымды тұлғалар), егер мүдделер қақтығысы орын алған болса, лауазымдық міндеттерін жүзеге асыруға тыйым салынады.
Лауазымды тұлғалар мүдделер қақтығысын болғызбау және шешу бойынша шаралар қабылдауға тиіс.Олар тікелей басшысына не өздері жұмыс істейтін ұйымның басшылығына туындаған мүдделер қақтығысы туралы немесе оның туындау мүмкіндігі туралы, өздеріне бұл жөнінде мәлім болысымен жазбаша нысанда хабарлауға міндетті.
Тікелей басшысы не ұйымның басшылығы Лауазымды тұлғалардың өтініштері бойынша немесе басқа да көздерден ақпарат алған кезде мүдделер қақтығысын болғызбау және реттеу бойынша мынадай шараларды уақтылы қабылдауға:
Лауазымды тұлғаларды лауазымдық міндеттерін орындаудан шеттетуге және мүдделер қақтығысы туындаған немесе туындауы мүмкін мәселе бойынша лауазымдық міндеттерді орындауды басқа адамға тапсыруға;
Лауазымдық міндеттерін өзгертуге;
Мүдделер қақтығысын жою бойынша өзге де шаралар қабылдауға міндетті.
Заңға аясында мемлекеттiк қызметшi, оның тiкелей басшысы және мемлекеттiк органның басшылығы өздерiне белгiлi болған мүдделер қақтығысы жағдайларын болғызбау және реттеу жөніндегі шараларды қабылдамағаны үшiн тәртiптiк жауаптылықта болады.
Арыздарды тексеруге қатысты жоғарыда айтылған сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды болдырмау үшін мемлекеттік қызметші тексеру жоспарын жасауға,арызда көрсетілген деректер бойынша мәлеметтерді жинақтауға,зертеуге,соның негізінде қолданысдағы заңдардың шеңберінде шешім қабылдауға тиіс.
Арыздарға тексеру жүргізген мемлекеттік қызметшіге сыбайлас жемқорлық жасады деп жариялы түрде негізсіз айып тағылған кезде ол осындай айыптауды анықтаған күннен бастап бір ай мерзімде оны теріске шығару жөніндегі шараларды қабылдауға тиіс. Өз кезегінде тексерушілер жеке және (немесе) заңды тұлғалардың өз құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін іске асыруын қиындататын әрекеттерге (әрекетсіздікке) жол бермеуге тиіс.
Сонымен қатар арыздардын тексеру жұмыстарына мемлекеттік қызметші немесе мемлекеттiк органның басшылығы сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдауды жүзеге асырады, оның нәтижелері бойынша сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою жөнінде шаралар қабылдайды.
Түркістан облысы бойынша Ішкі мемлекеттік аудит департаментінің
№1 мемлекеттік сектордың аудиті бөлімінің басшысы А.Алибеков
