Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев парламент реформасы бойынша жұмыс тобының бірінші отырысында сөйлегенін Ақорда баспасөзі хабарлады.
«Білгендеріңіздей, өткен аптада мен осы арнайы жұмыс тобын құру туралы жарлыққа қол қойдым. Парламент реформасы — еліміз үшін өте маңызды және жауапты міндет. Мен өз Жолдауымда бұл мәселенің азаматтық секторда, сарапшылар арасында және парламентте жан-жақты талқылануы керектігін нақты атап өттім. Бүгінгі бірінші отырысқа парламент, президент әкімшілігі, үкімет және саяси партиялар өкілдері, құқықтанушылар, ғалымдар, қоғам қайраткерлері қатысты. Бұлардың барлығы — елде танымал, әртүрлі салалардың мамандары. Тағы да атап өткім келеді: парламент реформасы — ел тағдырына, халқымыз болашағына тікелей әсер ететін мәселе. Жұмыс тобының әр мүшесі өзіне жүктелген тарихи миссияның маңызын терең сезініп, белсенді жұмыс істейтініне сенімдімін», — деді Тоқаев сейсенбі күні.
Оның пікірінше, бірпалаттық парламентке көшу халықаралық үрдістерге толық сәйкес келеді.
«Баршаңызға белгілі, елімізде әртүрлі салаларда ауқымды өзгерістер жүзеге асырылып жатыр. Күш-жігерді біріктіріп, біз саяси және әлеуметтік-экономикалық реформаларды жүргізудеміз. Бұл өзгерістер жалғасын табады. Қол жеткізген жетістіктерде тоқтап қалу мүмкін емес. Мемлекетті түбегейлі жаңғырту стратегиясын — «Күшті Президент — Ықпалды Парламент — Есеп беретін Үкімет» концепциясын жалғастыру маңызды. Осылайша президенттік басқару жүйесінің өзектілігі сақталады. Жалпы, бірпалаттық Парламентке көшу халықаралық үрдістерге толығымен сәйкес келеді. Әлем елдерінің екі үштен бірі осындай парламент жүйесін қабылдаған. Қазір жалпы қағидалар мен ақылға қонымды, ұтымды ұсыныстарды шығаруға қажет. Сондықтан барлық пікірлер мен идеяларды өте мұқият зерттеп, жан-жақты талқылау керек», — деді мемлекет басшысы.
Ол «осындай маңызды қадам тек кең талқылау арқылы қабылдануы тиіс» екенін атап өтті.
«Бірпалаттық парламент идеясы — инновациялық саяси шешім. Қазіргі кезде қоғамда, әлеуметтік желілерде әртүрлі пікірлер айтылады. Басым көпшілік бұл мәселе «толығымен пісіп-жетілген» деп есептейді. Тіпті «көпшілік қолдаған бастаманы талқылап, референдум ұйымдастырудың қажеті жоқ» деген пікірлер де айтылады. Сондай-ақ реформаны ұзартпай, жақын арада, қысқа мерзімде іске асыруға болады деп ойлайтындар бар. Шындығында, бұл мәселенің қай қырынан қарасаң да өзектілігі айқын. Азаматтардың белсенді қатысуы мен әртүрлі пікірлердің білдірілуі — позитивті процесс. Сонымен бірге парламент реформасы — өте күрделі жұмыс. Бұл шешім ел үшін тағдыршешті болатынын ескере отырып, асығыс қадамға жол беруге болмайды. Осындай маңызды қадам тек кең талқылаудан кейін ғана қабылдануы тиіс. Қазақстан — тыңдайтын және әділ мемлекет. Бұл — біздің тұрақты қағидатымыз», — деді президент.
Президент сөзінше, өзіне мемлекет басшысы ретінде парламент саяси жүйенің негізгі элементі саналады.
«Сондықтан алдымен Конституцияға бірқатар түзетулер енгізу қажет болады. Өзгерістер Негізгі Заңның шамамен 40 бабын қамтиды. Бұдан кейін кемінде 10 конституциялық заңды және 50-ден астам кодекстер мен заңдарды сәйкестендіру қажет болады. Бұл процесс іс жүзінде жаңа Конституция қабылдауға тең. Барлық көлемді жұмысты бірден орындау мүмкін емес. Мұқият дайындық талап етіледі», — деді Тоқаев.
Ол жоспарланған реформаның концептуалдық тұстарына тоқталды.
«Біріншіден, барлық реформаларды біз эволюциялық тәсіл негізінде, азаматтардың өзекті сұраныстарын, біздің ерекшелігіміз бен ел мүддесін ескере отырып жүргіземіз. Белгіленген парламент реформасы кең ауқымды саяси модернизацияның кезеңдік логикасына сай келеді. Естеріңізде болса, төрт пакет саяси реформалар аясында парламенттік оппозиция нормалары бекітілді; бұл партияларға мажилистің тұрақты комитеттерінің біріне төрағаның орнын қамтамасыз ету және парламенттік тыңдаулар бастамасын көтеру құқығын қоса берді. Сонымен қатар парламентке өтетін партиялар үшін сайлау шегі төмендетілді. 2022 жылғы конституциялық реформаның арқасында біз мажилистің өкілеттігін едәуір кеңейттік: бүгін заңдарды қабылдайтын — мажилис, ал сенат оларды бекітеді.
Бұл — алғашқы қадамдар болды. Қазіргі қоғамдағы саяси мәдениеттің өсуін ескере отырып, біз бірпалаттық парламентке көшуге кезең-кезеңімен әрі ойластырылған түрде көшеміз», — деді президент.
Екіншіден, оның айтуынша, «парламент реформасы «Күшті Президент — Ықпалды Парламент — Есеп беретін Үкімет» саяси формуласына толық сәйкес келеді».
«Жоғарыда айтқанымдай, бұл — мемлекеттік құрылыс негізі. Шындығында, Парламент реформасы бұрын жүргізілген реформалармен бірге өңіріміз үшін мүлде жаңа басқару моделін қалыптастырады. Сондай-ақ парламент реформасын сенаттың таралуымен ғана теңестіру дұрыс емес. Біздің алдымызда — өкілдік биліктің барлық тармағын терең түрлендіру мақсаты тұр. Осылайша заң шығарушы орган азаматтардың мүддесі мен еркін толық айқын көрсететін институт рөлін орнықты түрде орындай алады», — деді мемлекет басшысы.
Үшіншіден, ол алдағы реформа басқа салалардағы кешенді өзгерістермен синхрондалатынын қосты: экономика, әлеуметтік және технологиялық даму.
«Мысалы, сандықтандыру мен жасанды интеллект мемлекеттік басқару жүйелерін әлем бойынша түбегейлі өзгертеді. Кейбір елдерде «электрондық (немесе цифрлық) парламент» элементтері сынақтан өткізіліп жатыр; олар азаматтардың саяси өмірге қатысуының жаңа формаларын қамтамасыз етуге және заң жобалау процесінің тиімділігін арттыруға бағытталған. Болашақта бұл үрдіс күшейеді, біз де осы бағытқа саналы түрде үлкен әсер етудеміз. Мүмкін, e-Parlament елде e-Gov сияқты сұранысқа ие құралға айналатын уақыт жақын шығар. Сол себепті бірпалаттық парламентке көшу жаңа мазмұн мен жұмыс ырғағына сай бейімделуге, шешім қабылдау жылдамдығын арттыруға бағытталған. Уақыт өзгереді, ол өз заңдарын талап етеді. e-Parlament жүйесі — алда келе жатқан жоба; заңдардың сапасына зиян келтірмеу маңызды», — деп есептейді Тоқаев.
Мемлекет басшысының айтуынша, халықаралық тәжірибе заң шығарушылық жұмысты жақсарту үшін жаңа механизмдер құру қажеттігін көрсетеді.
«Мұнда маңызды фактор — болашақ депутаттық корпусының кәсіби құрамы, ол өз ісінің шеберлерінен тұруы тиіс. Бұл өте маңызды: Парламент кәсіби болуы керек. Парламентті пропорционалдық жүйе бойынша, яғни партиялық тізімдер арқылы қалыптастыру ұсынысы дәл осы міндетпен байланысты. Бірпалаттық парламент шеңберіндегі көппартиялық жүйе саяси диалогты кәсіби негізде дамытуға ынталандыратын болады. Бұл жағдай партиялық құрылысқа жаңа талаптар қояды — популизм, әсіресе цифрландыру жағдайында, үлкен рөл ойнай алмайды, ал бірінші орынға кәсібилігі шығады», — деді президент.
Ол парламент — егемендігіміз бен мемлекеттігімізді білдіретін ең маңызды құрылым екенін атап өтті.
«Бұл — өзгермейтін ақиқат, әрі болашақта да сақталады. Жалпы, реформаның негізгі мақсаты мен алдағы жұмыстың бағыттары Жолдауда жан-жақты баяндалған. Референдумға дейін орындалатын барлық жұмысты салмақты әрі ойластырылған түрде жүргізу қажет. Білікті сарапшылар өз идеяларын ашық айтуы және ойластырылған ұсыныстар енгізуі тиіс деп санаймын. Дұрыс соңғы шешімді қабылдау үшін әрбір пікірді мұқият түрде салмақтап, талдап, жан-жақты зерттеу керек. Бұл өте маңызды мәселе, сондықтан жұмыс тобы өз миссиясын жоғары кәсіби деңгейде орындайтынына үміттенемін», — деді мемлекет басшысы.
Атап айтқанда, оның пікірінше, е-Otinish және e-Gov порталдары арқылы түсетін барлық ұсыныстарды талдап-зерттеу қажет болады.
«Біз әділ мемлекет ретінде әрбір азаматтың ұсынысын есепке алуымыз керек, олар жалпы іске пайдалы болуы мүмкін. Негізгі Заңға енгізілетін барлық өзгерістер мұқият алдын ала дайындықтан өтуі тиіс. Біз әр бап пен норманың мәні мен маңызына терең үңілуіміз керек, барлық құқықтық және процедуралық аспектілерді нақты анықтауымыз қажет. Сонымен қатар басқа да көптеген сұрақтар туындауы мүмкін. Қысқаша айтқанда, алда ауқымды жұмыс тұр. Жұмыстарыңызға табыс және жемісті еңбек тілеймін!» — деді Тоқаев.
«Айғақ» ақпараттық порталы
