Қазақстан Президентi ағымдағы жылдың 17-наурызында республикалық БАҚ өкiлдерiмен кездестi. Әңгiме барысында Мемлекет басшысы қазiргi күн тәртiбiндегi мейлiнше өзектi сауалдарға жауап бердi. Кездесуге қатысушылар «Қазақстанның үшiншi жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабiлеттiлiк» атты Жолдауды iске асыру аясында ел экономикасын трансформациялау үдерiсiнiң бiрқатар аспектiлерiн, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәселелерiн, қазiргi саяси жаңғыру кезеңiнiң ерекшелiктерiн, БҰҰ Қауiпсiздiк кеңесiнiң тұрақты емес мүшесi ретiндегi Қазақстанның сыртқы саяси басымдықтарын, сондай-ақ басқа да маңызды жайттарды талқылады.
Журналистер тарапынан қойылған қазақша сауалдарға қатысты Елбасы Н.Назарбаевтың берген жауаптарын назарларыңызға ұсынып отырмыз.
Журналист: Құрметтi Нұрсұлтан Әбiшұлы! Ұлыстың Ұлы күнiнде өзiңiз салған Астананың төрiнде дидарласып отырмыз. Өткендi саралайтын, келешектiң келбетiн даралайтын, бар мен жоқты бағалайтын жақсы үрдiсiңiз бар. Бiздi қабылдап отырғаныңызға рахмет айтамыз. Рұқсат етсеңiз, алғашқы сауалды бастасам…
Биылғы Жолдауда елiмiздiң үшiншi жаңғыруын бастау туралы айтылды. Оны iске асыру барысында қандай сын-қатерлер болады. Қазiргiдей күрделi жағдайда, трансформациялау мен цифрландырудың қаншалықты теңдiгi бар?
Н.Назарбаев: Естерiңiзде болса, 2050 жылға дейiнгi стратегиялық бағдарлама жасаған кезде, осы жолымызда аманшылық болса, он сын-қатер қиындықтар барлығын айтып кеткенмiн. Болашақтың мәселесi бiр Алланың қолында, дегенмен, бiз жағдайымызға қарап отырып, болжау жасауға болады. Сол болжауларда қатерлер деген неден шығады: Қазақстанның географиялық орналасқан жерiнен, төңiрегiмiздегi көршiлерiмiздiң жағдайынан, дүниежұзiлiк экономикадан және көп жылдардан берi экономикамыздың бiр жақты болып ақсап келе жатқандығынан шығады. Сондықтан, осылардың барлығы болады. Дегенмен, алған негiзгi бағдарламадан таймай, аздап ауытқысақ та, салынған даңғыл жолымыздың түзу сызығымен бұзбай жүре берсек, түбiнде дегенiмiзге жетемiз деген сөз. Сондықтан мұндай сын-қатерлер болады. Мысалы, жаңағы айтып отырған цифрландыру мәселесi, экономиканың мәселесi… Кiм ойлады, былтыр бiр жылдың iшiнде бiздiң экспорт тауарларымыз үш есе төмендеп кетедi деп. Ешкiм ойлаған жоқ. Дүниежүзiндегi белгiлi Ұлы сарапшылардың өзi бұл кризистi болжай алған жоқ. Бiр жылда солай болды. Бiз қоржынымызға түсетiн қаражаттың 40% төмендетiп алдық. Егер де бұрыннан қор жасап осыған қамданбағанда, осыны күтпегенде, елiмiзде қазiргi жағдай өте нашар болар едi. Ал, ендi қазiргi Жолдау үшiншi индустриалық бағдарлама деп отырмыз. Ең алдымен бiрiншi индустрияны әрi қарай жалғастыру керек. Шағын және орта бизнестi дамыту керек. Әлеуметтiк жағдайды түзеу керек. Бiлiм беру, денсаулық сақтау мәселелерi. Яғни, iшiмiздегi кемшiлiктердi жою мәселесiн айтып кеттiк. Сондықтан үкiметке «Ақпараттық Қазақстан» бағдарламасын дайындау туралы тапсырма берiлдi. Жылдың ортасында ол дайындалып, қабылданады. Бұл оңай емес нәрсе. Себебi, бiз әлi мұндайды жасап көргенiмiз жоқ. Дайындалып жұмысқа кiрiсейiк деп отырмыз. Қазiр қарап отырсаңыздар, Қазақстанның iшiнде шетелден оқып келген, бiрнеше тiлдi бiлетiн жiгiттер бар. Олар арамызда жұр. Өздерiңiзде мiнекей, осындайсыздар. Бiлiмдi азаматтармен бiрiгiп, осы жұмыстарды атқарамыз. Бұгiнде олардың бiрқатары жоғары қызметте отыр. Министр де, әкiм де болып жатыр. Қазiргiдей дағдарысты еңсеру үшiн, бiз оларды әдейi дайындадық. Сондықтан, индустриалдық бағдарламамен мың мекеменi iске қосып, бiрталай жұмыс орнын аштық. Содан кейiн өңдейтiн өндiрiстi көтердiк, соның арқасында жалпы өскен өнiмнiң 2 процентiн өңдейтiн өнiмдер. Сондықтан бұл алдымызда тұрған жаңағы өзiң айтқан қиындықтарға жауап деген сөз.
Журналист: Шерхан Мұртаза ағамыздың «Елбасы бiреу, халқы оған тiреу» деген қанатты сөзi елдiң әлi есiнде. Шынында да, тәуелсiздiктiң алғашқы 25 жылдығында елiмiзде кұштi президенттiк билiк болды. Мына тәуелсiздiктi қалыптастыруда, алға қадам басуда, бүгiнгi күнге жетуiмiзге оның зор бiр көмегi болды. Оны елдiң бәрi мойындайды. Ал мынау соңғы Конституциялық құқықтық саяси реформа аясында Президенттiк билiктiң кейбiр өкiлеттiктерi Үкiмет пен Парламентке бөлiнiп берiлмек. Сарапшылар бұл әлемдiк iс-тәжiрибе екенiн, демократияның келесi бiр белесi екенiн атап өтiп жатыр. Сiздiң пiкiрiңiзше, бiздiң осыдан ұтатын тұстарымыз қайсы?
Н.Назарбаев: Жаңағы айтып өткен Тәуелсiздiктiң қиын-қыстау алғашқы күндерiнде 1992 жылы сайланған Парламентiмiз, коммунистiк Парламент болды. Яғни, Кеңес Одағы кезiнде қалыптасқан, барлығының ой-санасы бұрынғы жүйеменен өскен. Бiр жағынан оларды да қазiргiнi бiле қоймадың, деп кiнә тағуға да болмайды. Мысалы, ойлап қарасаңыздар, сол кезде бiз ешбiр заң қабылдай алмадық. Бұрынғыны қойып нарықтық экономикаға көшу мәжбүрлiгi туды. Ал нарықтың жағдайы мүлдем басқа едi. Парламенттiң өзi Заң қабылдауы керек болды. Бiрақ өкiнiшке орай, олар түсiнбедi де, қабылдай да алмады. Мен әрбiр бабын түсiндiрiп Заң қабылдау үшiн келiп отырамын. Көбiне қабылдағысы келмейтiн едi, себебi қорқатын. Жердiң барлығын ауылшаруашылығына берiп, колхоздар мен совхоздарға таратып жiбергенде, «Қалай? Енді аштан қаламыз ба?…» деп барлығы айтқан болатын. Соған үйренiп қалдық. Мысалы, дүкендердi, өзге де мемлекет меншiгiндегi нысандарды жекеменшiкке беруге қорықты. Бiрақ оларды тыңдап, елдiң артында қалып, тыңдап отыруға болмады. Сол себептi өздерiңiз бiлесiздер Парламенттi таратып, барлық өкiлеттiктi де, жауапкершiлiктi де Президент өзiне алуға тура келдi. Сол кезде 147 Заңдық күшi бар Жарлыққа қол қойдым. Тек соның арқасында ғана бiз ТМД-ның өзге елдерiнен алдыға түстiк.
Журналист: Халқымызда «алтын күмiс тас екен, арпа бидай ас екен» деген сөз бар. Қазақстанның агроөнеркәсiптiк кешенiн дамыту туралы мәселе көтерiп келе жатырсыз ғой. Бiрақ, осы Жолдауда да айтып өттiңiз экономиканың жаңа драйверiне айналуы керек осы сектор деп. Жаңа айтып отырсыз қанша Ұлан-байтақ жер бар қаншама сол жердiң үстiндегi астығымыз бар, байлығымыз бар деп. Бiрақ сол ауылшаруашылығының әлеуетiн әлi күнге дейiн көтере алмай отырмыз. Ендi жұмсай алмаймыз, ұтымды тұстарын таба алмаймыз. Осы нелiктен деп ойлайсыз?
Н.Назарбаев: Қазiргi кезде ауыл шаруашылығын дамыту үшiн триллиондаған ақшаны берiп жатырмыз. Субсидиялар теxникаға, тыңайтқышқа, суармалы жерлерге, содан соң сүт, ет, қант және тағы басқа салаларға бөлiнедi. Бүгiнде сол субсидиялардың барлығын жинап, басқаша тарату қажет. Егер де сенiң қолыңнан келсе, субсидияны саған беру керек. Себебi, мемлекеттiк субсидиялар кейбiр шенеунiктердiң «астауына» айналғандығын, барлығы сол жерден ақшаны қарпып алуға тырысады.
Шынында да, кең байтақ жерiмiз бар. Бiр гектардан алатын бидайымыз ең көп дегенде 13,5 центнер, дәл сондай жерден мына тұрған Қытай 25 центнер алып отыр. Егер бiз 13 центнердiң үстiнен тағы 5 центнер қосып алатын болсақ, онда бiз тау-тау бидайдың астында қаламыз. Соны ойлап отырғаным ғой, мына тыңайтқышты бұрынғыдай бере алмай қалып, қазiр Жамбыл облысында, Оңтүстiк Қазақстанда фосфор және азот тыңайтқышын беретiн жаңадан фабрика салып, барлық жерде агротехниканы жөндеп жатырмыз. Бүгiнде жердi игеруге қатысты олқылықтардың барлығын бiз халыққа дұрыстап түсiндiре алмай отырғандығымыз. Қазақтың жерiне жаны ашитын екi қазақ болса, сол екi қазақтың бiреуi мен шығармын. Себебi, шекараны шегелеген кезде 14 мың шақырым Ұзындығының әр метрi үшiн бiз күрестiк. Ешкiмге ештеңенi бермей, берген күнде де дәл сондай алу үшiн күрестiк. Сондықтан, жердi ешкiм арқалап алып кетпейдi. Мен бұл қорқыныштардың қайдан шығып жатқанын бiлемiн. Ешкiм машинаға тиеп, вагонға тиеп Қазақстаннан алып кетпейдi. Бұл-Қазақстанның жерi. Қазақстанның заңдары, басқа азаматтарға жердi сатуға да рұқсат етпейдi. Сондықтан, қазiр өзiмiздiң азаматтарға жекеменшiкке берсек, соны алатындар жоқ болып тұр ғой. Әлi ақша қорлары жиналған жоқ. Алса деп отырмыз. Қазiр кооператив құрудамыз. Себебi, қазiргi таңда сүт шығаратын, ет шығаратын, өзге де өнiм түрлерiн жеке-дара шығаратын адамдар бар. Бiрақ, оны сататын тәжiрибесi де жерi де жоқ. Ал кооперативтендiру осы мәселенiң барлығының шешiмiн табады. Қазақстанның — ең көп өнiм шығаратын да, табыстың да көзi болуы керек.
Журналист: Елдiң алдында үлкен мақсаттар тұр ғой. Бүгiнде ағылыш тiлiн меңгермей, әлемдiк көшке iлесу мүмкiн емес. Ол айдан анық, күннен жарық нәрсе. Оны үнемi Сiз айтып жүресiз. Биылғы Жолдауда да мына жастардың бәсекеге қабiлеттi болуы алғышарттарының бiрi осы ағылшын тiлiн меңгеру екенiн атап өттiңiз… Бiрақ, басқа тiлге басымдық бергеннен қаймығып қалған халықпыз ғой. Қазiр көптiң көкейiнде бiздiң ана тiлiмiз көлеңкеде қалып қоймай ма? Мемлекеттiк тiлдiң өрiсi тарылып кетпей ме? Деген күмән тiптi, үрей бар. Сол үрейге қандай да бiр негiз бар ма?
Н.Назарбаев: Жаңа, қаймығып қалған халықпыз деп жақсы айттың. Расында да, қаймығып қалғанбыз. Тiлiмiзден, мәдениетiмiзден айрыла қала жаздап, сол үрей, қорқыныш бар. Әсiресе, үлкен буындарда. Менiң құрдастарымда, әкелерiңде сендердiң, тiлiмiз қайтадан келе жатыр едi. Соны қалып қалмай ма деп? Қазiр Қазақстанда қазақ тiлiне қарсы бiр адам жоқ. Сондықтан, мәселе бiздiң өзiмiзде, қазақтарда. Қолға алып осы тiлдi жетiлдiру керек. Мысалы, кейбiреулерiнiң айтатынын бiлемiн: «Президент қазақша сөйлемей, қазақ тiлi дамымайды», деп… Бүгiнде Қазақстанда жүзден аса Ұлт пен Ұлыстар отыр. Соның барлығы Президенттi сайлайды, ал олар Президенттiң сөзiн түсiнбесе қалай болады? Мен қазақша да, орысша да сөйлеп, екi есе көп жұмыс iстейтiн адаммын. Басқа Ресейдiң, Американың, Түркияның президенттерi өз тiлiнде сөйлейдi. Мен амалсыз екi тiлде бiрдей сөйлеп отырамын. Бiрақ, мәңгiлiк бұлай болмайды. Қазiрдiң өзiнде қазақтың саны 70%-ке жақындап келе жатыр. Өздерiң бiлесiңдер, мен айтқандай 2025-жылға дейiн дайындалып, қазақтың тiлiн барлық жерге енгiзуге жұмыс жасаймыз. Дейтұрғанымен, бұл әуел баста бiлетiн тiлдерден ажырап қалу деген ол дұрыс емес. Сондай-ақ, бұл тiлден ажырасақ, өкiнiп қаламыз деген де сөз емес. Мәселе мәдениетте. Қанша тiл бiлсең, соншалықты мәдениеттiсiң. Мәселен, қазаққа орыс тiлi арқылы дүниенiң әдебиетiне, дүниенiң ғылымына жол ашылса, ал ендi ағылшын тiлi Жолдаудағы мәселелердi орындау үшiн керек. Әлемдiк көшке iлесуiмiз үшiн керек. Бұгiнде мемлекеттiң қолдауымен қанша жастар шетелдерге барып ағылшын тiлiн меңгеруде, мекеме тарапынан, ата-ананың қолдауымен, қаншама жастарымыз ағылшын тiлiн еркiн меңгеруде. Мұндай үрдiс қазақ тiлiне зиян келтiредi деп ойламау керек. Бiз қазақы қалпымыздан, тiлiмiзден айырылмау үшiн, кезiнде қазақтың мәдениет жылы деп қаншама мәдениет ошақтарын аштық. Қазiр университеттерде де қазақша сабақ беретiн болды. Бiз ептеп-ептеп латиницаға көшуiмiз керек. Бiздiң лингвистiк комиссия 1800 халықаралық терминдердi қазақ тiлiне енгiзiп, қазақтың тiлiн байытудың орнына нешетүрлi сөздi ойлап тауып аударады. Марқұм Еркеғали Рахмадиев өмiрiнiң соңына дейiн айтып өтiп едi, мен композитор едiм, сазгер болдым ендi деп. Менiң пианиномды күйсандық деп айтты деп. Пианино барлық тiлде пианино. Сондықтан бiздiң тiлдiк қорымызға ендiрiп тiлiмiздi неге байытпаймыз осындай халықаралық сөздердi. Пайыз деп алдыңыздар, мен пайыз деген сөздi қолданбаймын процент, деймiн, себебi бұл сөз барлық тiлдерде процент деп айтылады ғой. Өз елiмiзде мемлекеттiк сөз, мемлекеттiк тiл, мемлекеттiк басқару органдары өз тiлiмiзде жүретiн болады Құдай бұйырса. Бiрақ, оған асығыстық жасаудың қажетi жоқ. Бiздiң елiмiзде түрлi Ұлт өкiлдерi бар Сондықтан мен олардың тiлiне әдет-ғұрпына кедергi келтiрудiң қажетi жоқ. Барлығы өз уақыт сәтiмен.
Журналист: Түркi тiлдес халықтың бауырластығына, достығына көп нәрсе жасап келе жатырсыз. Бiрақ мына көршiлес отырған қырғыз елiнiң басшысы Алмасбек Атамбаев жақында Euronews арнасына сұхбат берiп, сонда айтты: Қазақстанда блокада жасап адам шығыны болды, сондықтан шекараны жауып қойдық». Осындай сөздiң шығуы нелiктен деп ойлайсыз? Бұл «бүйректен сирақ шығару» емес пе?
Н.Назарбаев: Мен бұған қысқаша ғана жауап беремiн. Жақында бiздiң Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаев Қырғызстанда болып келдi. Атамбаев оны қабылдады. Өзiнше сондай ағаттық кеткен екен, неге оған көңiл бөлесiздер, деп ол да айтып жатыр бiр жағынан. Екiншi жағынан Ұлы Абайдың сөзi бар: «Қырғыз бен қазақ бiр туған» дегендi қолдамайтын да ешкiм жоқ шығар. Сондықтан бiз көршiлес елмiз. Президенттер, басшылар келедi де, кетедi. Екi халық қалады. Әрбiр сөзге онша көңiл бөле бермеу керек. Бүгiнде қырғыз ағайындардың жағдайы басқаша. Сайлау болып жатыр. Барлығын өзгертiп жатыр. Парламент сайлауы да болады. Сайлау кезде болады ғой. Түсiндiре кететiн жағдай Қырғызстанда 2010 жылы елдiң барлығы быт-шыт болып, төңкерiс болып, Заңды отырған президентiн орнынан құлатып, қуып шығып жатқан кезде, түрмедегi кiсiлерiн шығарып жiбердi, барлық сотқарлар бiзге қарай лап етiп кеткен кезде бiз де сол уақытта шекараны жаптық. Болашақта солай болатын болса, тағы да жабамыз. Қай мемлекет жаппайды шекарасын. Түркияда жауып отыр. Оларда сол кезде Өзбекстан да жапты. Тәжiкстан да жапты. Сондықтан, ол жерде ешкiмнiң кiнәсы жоқ. Кiнә сол жерде болған жағдайда. Керiсiнше, қырғыз елiнiң iшiнде азаматтық соғыс болмасын, деп мен Бакиевтi алып шықтым. Оның төңiрегiнде қаруланған үлкен топ болатын. Бiшкекке барып барлығын қиратамыз деп отырған кезде, Отунбаев деген сол кездегi Мемлекеттiң басшысы болатын, соның қолхатымен Бакиевті алып кетуiңiздi сұраймыз дегеннен кейiн ұшақтарды жiберiп, әскерлердi жiберiп, мен алып шығып соның iшiн тыныштатқанмын. Сондықтан, оған мән бере берудiң қажетi жоқ. Саясаткер болу үшiн ел басқару үшiн кәдiмгi пiлдiң терiсiндей терiң болуы керек… Барлығы өтпелi. Әрине, басшы болғаннан кейiн, ойланып сөйлеу керек әр сөздi. Жалпы екi елдiң арасындағы, туысқан елдiң, бауырлас елдiң арасындағы қарым-қатынасына сол арқылы сызат түседi деп мен ойламаймын. Олардың жағдайлары оңай емес. Көмектесiп отырмыз, әлi де көмектесемiз. Жақында бiз шекарадағы лабораторияларын жөндеу үшiн 40 млн. ақша бердiк. Кезiнде Оштың барлығы қирап қалған кезде, мектеп салдырғыздым. Гуманитарлық көмектер де анда-санда берiп тұрамыз. Сондықтан, барлығымыз ағайынбыз ғой. Жаңағы мен айтқандай, көршiлес Қырғызстанның да, Өзбекстанның да, Тәжiкстанның да Еуропаға шығар жолы Қазақстан. Барлық жолдары бiз арқылы өтедi. Байланыс та бiзден. Достықты сақтау керек. Бiрлiктi сақтау керек. Достықтан артық үлкен қазына жоқ дүниеде.
Журналист: Нұрсұлтан Әбiшұлы! Жақында ғана жаңа тағайындаулар жасадыңыз ғой. Жалпы мемлекеттiк қызметте тәжiрибесi бар буын өкiлдерiн қойдыңыз. Бұл Сiздiң жас буынған көңiлiңiздiң толмайтындығын бiлдiре ме? Сонымен бiрге, сiздiң құзыретiңiзде шешiм қабылдау деген мәселе бар. Кейбiреудi тағайындайсыз, кейбiреуiн аласыз. Алған кезде, олардың сенiмiңiзден шықпай қалғаны сiздiң жаныңызға бата ма, батпай ма?
Н.Назарбаев: Батады… Дүниедегi ең қиыны Бұқар жырау бабамыз айтпақшы «көш бастау қиын емес, қонатын көл болса, қол бастау қиын емес, қол бастайтын ер болса, дүниенiң ең қиыны елдiң алдына шығып сөз бастау» деген екен. Сол сияқты, мен үшiн де, басқалар үшiн де кадрларды таңдау – ең қиыны. Қателесесiң бе, қателеспейсiң бе, бiлiмiне қарайсың, тәжiрибесiне қарайсың. Объективпенен адамды бiлуге болмайды. Қарап дұрыс екен ғой, деп сенесiң. Жұмысты бересiң. Тағайындаған адамың тапсырманы орындап, саған келсе мiнекей, тапсырмаңызды орындадым, елге жақсылық жасадым. Ананы жасадым, мынаны жасадым деп. Ал егер оның өзi келiп, сенiң алдыңа келiп мәселе қойып отыратын болса, оның өзi саған проблема болады. Сол проблеманы алып тастау керек.
Маңғыстаудың әкiмiнiң өзi министрдiң бiрiншi орынбасары болуға сұранды. Кулагин де өзi зейнеткерлiкке жасым келдi, барлық жерде жұмыс iстедiм, рахмет деп сұранған соң, рұқсатымды бердiм. Қарағандының әкiмi Әбдiбеков өмiрден озған Қозыкөрпештiң (есеп комитетiнiң төрағасы Жаңбыршин) орнына келдi. Ол жаққа Қарағандының тумасы, тәжiрибелi жiгiт Қошановты апарып қойдық. Бәрi де жұмыс iстейдi деп ойлаймыз. Үкiметте де солай қарап отырсаңыз, қазiргi Үкiмет мүшелерi 1970-1973 жылы дүниеге келген жiгiттер. «Тепсе темiр ұзетiн, жұмыс iстейтiн кездерi. Елге жақсылық жасайды деп қойдық. Сондықтан сенiп, қызметке қойып, тәрбиелеп, бiрнеше жыл соған күшiңдi салып, ақылыңды айтып жүргенде, олардың жемқорлыққа және басқа да күмәндi iстерге қатысты болып шыққанда қатты ренжимiн. Бұл менiң көңiлiме қаяу түсiредi
Журналист: Осының барлығына күш-қуатты, энергияны қайдан аласыз?
Н.Назарбаев: Шыр етiп жерге түскенде, Алла Тағала беретiн күшi болады. Сол күш-қуат таусылғанша өмiр сүресiң. Бiткенде кетесiң. Сондықтан мен де өзiм ризамын Қазақстанды, жер шарын аралап жүруге маған күш-қуаттың бергенiне. Сол күш-қуат бар кезiнде жұмыс iстеп қалуы керек. Сендер де «тепсе темiр үзетiн» кездесiңдер, аянбай жұмыс iстеңдер. Iздену керек. Әрбiр азамат өзiнiң жұмысыңда iзденсе, әрi қарай жүре беруге болады. Дүниежүзінде ақпарат құралдарында да үйренетiн қанша мысалдар бар. Мүмкiн, кейбiр жағдайда мүмкiншiлiк те болмайтын шығар. Мүмкiншiлiктi болдыру қажет. Барлығынан да жоғары iстеуге. Солармен бiрдей болуға, олардан асып кетуге тырысу керек. Мен де осындай жұмыстармен жүрiп келе жатырмын. Елiмдi басқа елдермен қатар, терезесiн тең қылып, ешкiмнен кем қылмай… Қазағымның басы көтерiлiп жүрсiн деп әр уақытта. Барлығына төменнен жоғары қарамай, қазақтың өзiне солай қарайтын болсын деп өмiр сүрiп жүрмiн. Жұмыс та iстеп жүрмiн. Сондықтан, сол жұмыстарымды айтып жатса, бағалап жатса, мен үшiн одан асқан бақыт жоқ!
Журналист: Уақыт бөліп сұхбат бергеніңіз үшін үлкен рахмет!
Фото: akorda.kz